این بار می‌خواهیم درباره پمپ آب دستی با شما صحبت کنیم. شاید اسم این دستگاه برای شما آشنا باشد، اما تا به حال درباره چیست و چگونگی عملکرد آن اطلاعاتی نداشته باشید. پمپ‌های دستی، مانند الکتروپمپ‌ها، ابزاری هستند که به منظور رفع مشکل کمبود آب به کار می‌آیند، اما به لحاظ تجهیزات و نحوه عملکرد به الکتروپمپ‌ها هیچ شباهتی ندارند و همان‌گونه که از عنوان آن مشخص است، به صورت دستی کار می‌کنند. در ادامه توضیحات بیشتری در رابطه با انواع این پمپ‌ها و مزایا و معایبشان ارائه می‌دهیم. همچنین به بررسی نحوه عملکرد و اجزای تشکیل‌دهنده آن‌ها نگاهی خواهیم داشت.
پمپ آب دستی چیست؟
می‌توان به زبان ساده این‌گونه بیان نمود که پمپ آب دستی از ابتدایی‌ترین انواع پمپ‌ها می‌باشند. این ابزار به‌عنوان موهبتی برای بشریت، به منظور برطرف کردن مشکل پمپاژ آب از چاه‌های عمیق، در سالیان دور تا به امروز مورد استفاده قرار گرفته‌اند. پمپ دستی به صورت مکانیکی و با بهره‌گیری از نیروی فیزیکی انسانی کار می‌کند. با وجود قدیمی بودن، این دستگاه‌ها همچنان در مناطق دورافتاده و روستاها به عنوان پمپ آب کشاورزی کاربرد دارند.
اجزای پمپ دستی
قبل از هر چیز، بهتر است با اجزای پمپ‌های آب دستی آشنا شوید تا در ادامه نحوه عملکرد آن را بهتر درک کنید. اجزای پمپ عبارتند از:
لوله رایزر (Riser Pipe)
به لوله عمودی که آب را از سطح ایستایی، یا همان آبخوان، به سر پمپ منتقل می‌کند، لوله رایزر می‌گویند. قطر آن در حدود 1 تا 2.5 اینچ، برابر با 25 تا 64 میلی‌متر است. این لوله از جنس فولاد و یا PVC ساخته می‌شود و قسمت‌های مختلف آن به‌طور معمول به هم رزوه شده و یا با استفاده از مهر و موم‌هایی مانند چسب سیلیکون به هم متصل می‌شوند. اتصالات به این شکل از نشتی آب جلوگیری می‌کنند. رایزر اصلی سیلندر سر بسته، قطر کمتری نسبت به سیلندر پمپ دارد، این در صورتی است که در پمپ‌های سر باز، این لوله قطری برابر با سیلندر پمپ دارد.
میله پمپ
قطر این لوله در حدود ½ اینچ است و برای اتصال مکانیزم پیستون در سیلندر پمپ به دسته استفاده می‌شود.
کلاهک بالایی
به قطعه‌ای که در بخش بالایی سیلندر پمپ قرار می‌گیرد، کلاهک بالایی گفته می‌شود. این قطعه در پمپ آب دستی به عنوان پوششی برای سیلندر عمل می‌کند و فضای داخلی را از آلودگی‌های خارجی محافظت می‌نماید. کلاهک دارای اتصالاتی به لوله‌های خروجی و دیگر اجزای پمپ است و به‌صورتی طراحی شده که بتواند فشار داخلی را تاب آورد و از نشت آب به بیرون جلوگیری کند.
بشکه سیلندر
به‌طور کلی، بدنه اولیه سیلندر پمپ را بشکه سیلندر تشکیل می‌دهد. در حین کار پمپ، مهر و موم‌های پیستون به جداره‌های داخلی بشکه فشار وارد می‌کنند تا آب‌بندی ایجاد شود. این آب‌بندی باعث می‌شود که فشار مورد نیاز برای انتقال آب به درستی ایجاد شود و از نشت آب به بیرون جلوگیری شود. بشکه سیلندر معمولاً از مواد مقاوم در برابر خوردگی و فشار ساخته می‌شود تا عملکرد بهینه پمپ را تضمین کند.
مونتاژ پیستون
وظیفه اصلی این قطعه، پمپاژ آب در پمپ آب دستی است. این سیستم با حرکت پیستون، فشار مورد نیاز برای جابجایی آب از چاه و یا هر منبعی را ایجاد می‌کند.
شیر پیستونی
به شیر پیستونی، سوپاپ پیستونی نیز گفته می‌شود و وظیفه آن کنترل جریان آب داخل پمپ است. این شیر به صورت یک‌طرفه عمل می‌کند که فقط اجازه می‌دهد آب به سمت بالا جریان داشته باشد و از برگشت آن به طرف پایین جلوگیری می‌کند.
مهر و موم پیستون
حد بین سیلندرهای بالا و پایین به کمک مهر و موم پیستون مشخص می‌شود. زمانی که پیستون در حال حرکت است، مهر و موم پیستون با جداره‌های سیلندر در تماس می‌باشد و اختلاف فشار بین بخش‌های بالایی و پایینی سیلندر را ایجاد می‌کند.
شیر پای
این شیر شباهت‌هایی به شیر پیستونی دارد و یک شیر یک‌طرفه است. این قطعه در درپوش پایینی پمپ آب دستی قرار می‌گیرد و به‌گونه‌ای طراحی شده که اجازه می‌دهد آب در حین حرکت به سمت بالا به داخل سیلندر پایینی وارد شود و هنگام برگشت آب به سمت پایین، از ورود آن به منبع جلوگیری کند.
کلاهک پایین
وظیفه این قطعه که در پایین سیلندر پمپ قرار می‌گیرد، آب‌بندی درپوش پایینی است. پایی در این دریچه قرار دارد و میزان حرکت رو به پایین سیستم پیستونی را تعیین می‌کند.
لوله دم
این لوله در پمپ آب دستی وظیفه انتقال آب از سیلندر پمپ به خارج را بر عهده دارد. در مواقعی که ممکن است سطح آب در آبخوان با نوسان مواجه شود یا به زیر سیلندر برسد، لوله دم استفاده می‌شود.
نحوه عملکرد پمپ آب دستی
حال که با اجزای پمپ دستی آشنا شدید، باید بدانید که نحوه عملکرد آن به چه صورت انجام می‌شود. پمپ‌های آب دستی دارای یک دسته بلند هستند. زمانی که این دسته را به سمت بالا می‌کشیم، پیستون داخل سیلندر به طرف بالا حرکت می‌کند و سبب ایجاد فشار منفی در داخل سیلندر می‌شود. با فشار منفی ایجاد شده، آب از منبعی که می‌تواند چاه یا لوله ورودی باشد، به داخل سیلندر کشیده می‌شود. سپس، زمانی که دسته به طرف پایین حرکت می‌دهیم، پیستون به سمت پایین حرکت می‌کند و آب به سمت بالا و خروجی انتقال می‌یابد. این فرایند به صورت تکراری ادامه دارد تا زمانی که آب به سطح برسد و از راه لوله خروجی قابل دسترسی باشد.
انواع پمپ دستی
با توجه به اینکه پمپ‌های آب دستی در اشکال و اندازه‌های مختلفی وجود دارند، اما به طور کلی آن‌ها دارای طراحی و عملکرد مشابهی هستند. انواع پمپ دستی عبارتند از:
- پمپ دیافراگمی
- پمپ مستقیم
- پمپ چاه عمیق
- پمپ آب دستی پیشرو
نکته مهمی که در رابطه با انواع این دستگاه‌ها وجود دارد این است که همه آن‌ها دارای مزایا و معایبی می‌باشند. در ادامه به شرح آن می‌پردازیم.
مزایای و معایب پمپ آب دستی
هر دستگاهی مزایا و معایبی دارد که باید با توجه به نوع کاربری آن را انتخاب نمود. مزایا و معایب پمپ‌های دستی عبارتند از:
مزایای پمپ دستی
- عدم نیاز به نیروی الکتریکی
- عملکرد بدون الکتروموتور و مشکلات وابسته به آن
- صرفه اقتصادی
- نگهداری آسان
معایب پمپ دستی
- نوسان در راندمان
- نیازمند نیروی انسانی
- محدودیت در عمق پمپاژ
- عدم قابلیت اتوماتیک
همان‌گونه که مطرح شد، استفاده از پمپ‌های آب دستی در مناطق روستایی و بیشتر برای کشاورزی همچنان رایج است. از این‌رو، لازم دانستیم اطلاعات جامعی در رابطه با این پمپ‌ها به شما ارائه دهیم تا در صورتی که در پی خرید آن هستید، بتوانید انتخاب بهتری داشته باشید.
