سبد خرید شما خالی است.
آموزش طریقه نصب منبع انبساط باز در 9 مرحله
طریقه نصب منبع انبساط باز در سیستم‌های گرمایشی موتورخانه‌ای یکی از مهم‌ترین عواملی است که بر ایمنی، کارایی و عمر مفید تجهیزات تاثیر مستقیم دارد. بسیاری از اختلالاتی که کاربران در طول کار با سیستم گرمایشی تجربه می‌کنند مانند هوا گرفتن رادیاتورها، نوسان دمای آب، گرم نشدن بخش‌هایی از مدار یا حتی جوش آوردن دیگ در اغلب موارد نه به کیفیت تجهیزات، بلکه به نصب نادرست این منبع مربوط می‌شود. همان‌طور که در سیستم‌های آبرسانی، استفاده اصولی از پمپ آب خانگی برای حفظ فشار یکنواخت و جلوگیری از روشن و خاموش شدن‌های مکرر ضروری است، در سیستم‌های گرمایشی نیز نصب صحیح منبع انبساط باز نقش مشابهی در پایداری مدار دارد.
این منبع با کنترل حجم آب گرم شده و ایجاد نقطه تعادل فشار، از افزایش ناگهانی فشار و آسیب به اجزای موتورخانه پیشگیری می‌کند و به سیستم اجازه می‌دهد به شکلی پایدار و ایمن کار کند. به همین دلیل، قبل از راه‌اندازی یک موتورخانه جدید یا اصلاح سیستم گرمایشی قدیمی، آشنایی با اصول استاندارد نصب این تجهیز ضروری است. در ادامه ابتدا توضیح می‌دهیم که بهترین محل نصب منبع انبساط باز کجاست و چرا باید در ارتفاع مشخصی قرار گیرد، سپس مرحله به مرحله طریقه نصب این منبع را بررسی می‌کنیم تا دیدی روشن و کاربردی برای اجرای صحیح لوله کشی و راه اندازی به دست آورید.
محل نصب منبع انبساط باز
پیش از آنکه با طریقه نصب منبع انبساط باز آشنا شوید باید بدانید بهترین محل نصب این تجهیز کجاست. انتخاب محل نصب فقط یک موضوع سلیقه‌ای یا محدودیت فضا نیست؛ بلکه از نظر فشار، گردش آب، هواگیری و ایمنی دیگ و لوله‌ها، تأثیر مستقیم بر عملکرد سیستم دارد. به طور اصولی، منبع انبساط باز باید در بالاترین نقطه مدار گرمایشی نصب شود تا فشار استاتیک مدار به شکل پایدار تأمین گردد و حجم افزایش یافته آب پس از گرم شدن، بدون ایجاد فشار اضافی تخلیه شود. در اکثر پروژه‌های مسکونی، مناسب‌ترین محل نصب این منبع بالاترین نقطه ساختمان (معمولاً پشت بام یا سکوی بالایی موتورخانه) است.
نصب منبع انبساط در ارتفاع سه مزیت اساسی دارد:
- ایجاد اختلاف ارتفاع کافی نسبت به دیگ برای تامین فشار استاتیک سیستم
- هدایت طبیعی هوا به سمت منبع و جلوگیری از تجمع آن در رادیاتورها
- فراهم شدن امکان سرریز ایمن در صورت افزایش بیش از حد حجم آب یا بالا رفتن دما.
در انتخاب محل نصب روی پشت بام، بهتر است نکات زیر رعایت شود:
- منبع باید روی سطحی کاملاً محکم و تراز قرار گیرد تا با گذشت زمان دچار نشست یا کج شدگی نشود.
- اطراف آن فضای کافی برای بازدید، سرویس و عایق کاری وجود داشته باشد.
- در جایگاهی قرار گیرد که کمتر در معرض یخ زدگی و تابش مستقیم آفتاب است (مانند زیر سایبان یا داخل اتاقک کوچک).
- مسیر لوله کشی از موتورخانه تا منبع باید حداقل پیچ و خم را داشته باشد تا شیب مناسب اجرا شده و حبس هوا در مسیر به حداقل برسد.
نکته مهم دیگر، اختلاف ارتفاع منبع نسبت به بالاترین رادیاتور ساختمان است. این اختلاف باید به اندازه‌ای باشد که فشار استاتیک برای پر شدن کامل رادیاتورها فراهم شود و مدار در زمان راه اندازی یا پس از افزایش دما دچار اختلال نشود. در نهایت، محل نصب منبع انبساط باز نباید در فضای بسته و بدون تهویه باشد؛ زیرا در صورت سرریز آب داغ یا خروج بخار، احتمال آسیب به افراد و تجهیزات وجود دارد. خروجی سرریز باید به فضای باز، قابل مشاهده و ایمن هدایت شود.
مراحل دقیق طریقه نصب منبع انبساط باز
بعد از انتخاب محل مناسب، نوبت به اجرای درست لوله کشی و نصب می‌رسد. در این بخش، طریقه نصب منبع انبساط باز را به صورت گام به گام و کاملاً کاربردی توضیح می‌دهیم تا تصویر روشنی از اجرای صحیح کار داشته باشید.
بررسی نقشه مدار و تعیین مسیر لوله‌ها
در اولین قدم، باید مسیر لوله رفت و برگشت بین دیگ و منبع انبساط را مشخص کنید. معمولاً، لوله رفت منبع انبساط از بالاترین نقطه کلکتور رفت دیگ یا مستقیماً از روی دیگ گرفته می‌شود. لوله برگشت یا لوله تعادل از کف منبع به خط مکش یا بخش پایین‌تر مدار متصل می‌شود تا سطح آب و فشار سیستم را متعادل نگه دارد. در این مرحله باید به این نکته توجه شود که لوله‌ها تا حد امکان مستقیم و با حداقل تغییر مسیر اجرا شوند. پیچ و خم‌های زیاد، هم افت فشار ایجاد می‌کند و هم احتمال هواگرفتگی را بالا می‌برد.
نصب پایه و تثبیت منبع
پیش از لوله کشی، لازم است منبع انبساط روی پایه‌ای فلزی یا بتنی محکم قرار گیرد.
- سطح زیر منبع را کاملاً تراز کنید.
- اگر از پایه فلزی استفاده می‌کنید، اتصال آن به کف پشت بام محکم و در برابر لرزش مقاوم باشد.
- بعد از تراز کردن، منبع را روی پایه قرار دهید و در صورت نیاز با بست یا نبشی مهار کنید تا در اثر باد یا ضربه جابه‌جا نشود.
این کار باعث می‌شود در زمان پر شدن منبع و افزایش وزن، فشار به خوبی روی سطح پخش شود و بدنه منبع دچار تنش موضعی نشود.
اتصال لوله رفت به منبع انبساط باز
یکی از حیاتی‌ترین بخش‌ها در طریقه نصب منبع انبساط باز، نحوه اتصال لوله رفت است. لوله رفت معمولاً به بالای منبع متصل می‌شود تا آب داغی که از دیگ بالا می‌آید وارد منبع شود و در صورت افزایش حجم، به راحتی سرریز کند.
مسیر لوله رفت باید همیشه رو به بالا و با شیب مثبت اجرا شود تا هوا در نقاط مختلف مدار حبس نشود و به صورت طبیعی به داخل منبع منتقل گردد. در طول مسیر لوله رفت، تا حد امکان از نصب شیر فلکه قطع و وصل خودداری می‌شود. اگر نیاز به شیر باشد، باید با درپوش ایمنی یا پلمپ کاری شود که به اشتباه بسته نشود؛ چون بسته شدن این شیر می‌تواند برای دیگ بسیار خطرناک باشد.
اتصال لوله برگشت (لوله تعادل)
لوله برگشت یا تعادل، معمولاً از کف منبع گرفته می‌شود و به لوله برگشت سیستم یا ناحیه مکش پمپ متصل می‌گردد. وظیفه آن:
- برقرار کردن تعادل سطح آب و فشار بین منبع و مدار
- جلوگیری از خالی شدن مدار در صورت تغییر سطح آب در منبع
- برگشت دادن آب اضافی به مدار در صورت کم و زیاد شدن حجم
- قطر لوله برگشت باید بر اساس حجم منبع و ظرفیت سیستم گرمایشی انتخاب شود؛ نه آن‌قدر کم که مدار به موقع تغذیه نشود و نه آن قدر زیاد که اجرای آن هزینه‌بر و غیرضروری شود.
نصب لوله سرریز و هدایت آن به محل امن
از مهم‌ترین نکات ایمنی در طریقه نصب منبع انبساط باز، لوله سرریز است. لوله سرریز از بالای منبع گرفته شده و باید به محلی امن هدایت شود، معمولاً به پشت بام، حیاط، کف شور بام یا چاهک مناسب. قطر لوله سرریز باید به اندازه‌ای باشد که در صورت جوش آوردن دیگ و افزایش شدید حجم آب، بتواند آب اضافی را بدون ایجاد فشار تخلیه کند.
مسیر لوله سرریز نباید جایی مسدود، تنگ یا دارای گلوگاه باشد؛ چون اگر سرریز به درستی عمل نکند، فشار مستقیماً به دیگ و لوله‌ها منتقل می‌شود. وجود لوله سرریز آزاد، یکی از اصلی‌ترین راه‌های حفاظت از سیستم است؛ به همین دلیل نباید هیچ شیر یا مانع مکانیکی روی مسیر آن نصب شود و خروجی سرریز نیز باید به گونه‌ای باشد که همیشه باز، قابل مشاهده و بدون امکان مسدود شدن باشد.
نصب لوله تغذیه (آب سرد ورودی)
در بسیاری از سیستم‌ها یک لوله تغذیه آب شهری یا منبع ذخیره به منبع انبساط متصل می‌شود تا در صورت کم شدن آب مدار، سیستم به صورت خودکار تغذیه شود. این لوله معمولاً به بخش بالایی یا میانی منبع متصل می‌گردد. روی این لوله معمولاً یک شیر شناور (فلوتر) نصب می‌شود تا با پایین آمدن سطح آب، به صورت خودکار ورودی باز شود و با رسیدن سطح به ارتفاع مشخص، جریان آب قطع گردد. نصب صحیح این بخش باعث می‌شود مدار کمتر نیاز به هواگیری دستی و کنترل سطح آب داشته باشد.
نصب شیر تخلیه و دریچه بازدید
در قسمت پایین منبع، نصب شیر تخلیه ضروری است تا در زمان سرویس، شست‌وشو یا تعویض منبع بتوانید آب داخل آن را به طور کامل خالی کنید. همچنین توصیه می‌شود روی بدنه منبع یک دریچه بازدید یا درب قابل باز شدن وجود داشته باشد تا در صورت نیاز بتوانید داخل منبع را جهت بررسی رسوبات، خوردگی یا زنگ زدگی کنترل کنید.
عایق کاری و محافظت در برابر یخ زدگی
از آنجایی که منبع انبساط باز معمولاً روی پشت بام نصب می‌شود، در فصل زمستان خطر یخ زدگی آب داخل منبع و لوله‌ها وجود دارد. برای جلوگیری از این مشکل، بدنه منبع را با پشم شیشه، فوم الاستومری یا عایق‌های مناسب دیگر پوشش دهید. لوله‌های رفت، برگشت و سرریز را نیز، به خصوص در بخش‌های روکار، عایق حرارتی کنید. در مناطق بسیار سرد، می‌توان برای منبع یک اتاقک یا باکس محافظ در نظر گرفت تا در معرض مستقیم باد سرد قرار نگیرد.
تست نهایی و راه اندازی
پس از اتمام لوله کشی و نصب، مراحل زیر را انجام دهید. طریقه نصب منبع انبساط باز به شکل استاندارد انجام شده و سیستم شما با کمترین مشکل و بیشترین ایمنی کار خواهد کرد.
- شیرهای لازم را باز کرده و مدار را از طریق منبع انبساط آب گیری کنید.
- مطمئن شوید سطح آب در منبع در ارتفاع مناسب قرار دارد (نه خیلی پایین و نه تا لبه سرریز).
- مدار را به آرامی راه اندازی کرده و دیگ را روشن کنید تا دمای آب بالا برود.
- در حین گرم شدن مدار، سطح آب و وضعیت سرریز را بررسی کنید؛ اگر آب ناگهان از سرریز خارج شد، ممکن است فشار سیستم بیش از حد بالا باشد یا مسیر لوله‌ها مشکل داشته باشد.
- رادیاتورها و نقاط مختلف مدار را هواگیری کرده و پس از پایدار شدن شرایط، سطح نهایی آب در منبع را دوباره تنظیم کنید.
خطاهای رایج در نصب منبع انبساط باز
یکی از مهم‌ترین دلایل خرابی سیستم‌های گرمایشی یا آسیب دیدن دیگ موتورخانه، خطاهای اجرایی در طریقه نصب منبع انبساط باز است. این اشتباهات اغلب ساده به نظر می‌رسند اما می‌توانند باعث افزایش فشار، هوا گرفتن رادیاتورها، کاهش راندمان و حتی خطرات جدی مثل ترکیدن دیگ شوند. در ادامه مهم‌ترین خطاها را همراه با علت و پیامد هرکدام توضیح می‌دهیم.
بیشتر بخوانید: 5 نکته مهم در نگهداری منبع انبساط
نصب منبع در ارتفاع اشتباه یا پایین‌تر از مدار
منبع انبساط باز باید همیشه در بالاترین نقطه سیستم باشد. اگر پایین‌تر از بعضی رادیاتورها یا دیگ نصب شود:
- هوا داخل مدار حبس می‌شود و رادیاتور یا مدار دما نمی‌گیرد.
- فشار کافی در مدار ایجاد نمی‌شود و پمپ دائماً هوا می‌کشد.
- احتمال جوش آوردن دیگ افزایش می‌یابد. این خطا، شایع‌ترین دلیل خرابی سیستم‌های نصب شده در ساختمان‌های چند طبقه است.
استفاده از شیر قطع کننده روی لوله رفت منبع
بسته شدن این شیر، حتی به صورت تصادفی به معنی قطع مسیر اطمینان دیگ است. در نتیجه شاهد اختلالاتی چون موارد زیر خواهیم بود:
- افزایش ناگهانی فشار داخل دیگ
- جوش آوردن شدید
- پخش بخار و احتمال انفجار
نکته: در سیستم‌های استاندارد، لوله رفت منبع انبساط نباید شیر قابل دسترسی داشته باشد. اگر وجود آن اجتناب ناپذیر است، باید پلمپ بوده یا دسترسی آن محدود شود.
اجرای لوله رفت بدون شیب مثبت
یکی از قواعد طلایی طریقه نصب منبع انبساط باز این است که مسیر لوله رفت به سمت منبع باید صعودی باشد. در غیر این صورت:
- هوا در نقاط مختلف مسیر گیر می‌کند.
- رادیاتورها گرم نمی‌شوند.
- آب در مدار “قاطی” کرده و سیستم دائماً نیاز به هواگیری دارد.
- شیب مثبت حتی اگر کم باشد، باعث می‌شود هوا به صورت طبیعی به منبع منتقل شود.
لوله برگشت (تعادل) با قطر کم یا اجرای غلط
لوله تعادل نقش قلب سیستم را دارد؛ سطح آب و فشار را تنظیم می‌کند. اگر قطر کم باشد یا مسیر طولانی و پرپیچ و خم اجرا شود:
- در شروع کار، مدار دیر پر می‌شود.
- با افزایش دما، اختلاف فشار ایجاد شده و صدا در مدار شنیده می‌شود.
- پمپ به صورت ضربانی کار می‌کند و عمر آن کم می‌شود.
خروجی سرریز اشتباه یا مسدود
سرریز، مسیر فرار اضطراری سیستم است. خطاهای رایج:
- اتصال به فاضلاب بسته، بدون تهویه
- مسیر باریک، شلنگی یا گلوگاه دار
- خروجی داخل سقف کاذب، راه پله یا محل تجمع آب
نکته: این خطاها باعث می‌شود بخار یا آب داغ به داخل مدار برگردد، فشار بالا برود و احتمال آسیب جدی ایجاد شود. سرریز باید همیشه آزاد، مستقیم و قابل مشاهده باشد.
نصب در فضای بدون تهویه یا نامناسب برای سرویس
بعضی نصاب‌ها منبع را در اتاقک‌های بسته یا گوشه‌های غیرقابل دسترس نصب می‌کنند. پیامدها:
- در صورت سرریز، بخار یا آب داغ به محیط بسته وارد شده و خطر سوختگی ایجاد می‌شود.
- سرویس دوره‌ای سخت شده و معمولاً نگهداری به موقع انجام نمی‌شود.
- عایق‌کاری یا کنترل سطح آب به عقب می‌افتد.
نکته: بهترین نصب، فضای باز و قابل دسترس است.
نداشتن عایق کاری در مناطق سرد
یخ زدگی در زمستان بسیار خطرناک است:
- منبع ترک می‌خورد.
- لوله رفت یا برگشت می‌ترکد.
- سیستم قفل می‌کند و فشار به دیگ وارد می‌شود.
نکته: همیشه بدنه و مسیر لوله‌ها را با فوم یا پشم شیشه عایق کنید؛ حتی یک سرریز بدون عایق هم می‌تواند مدار را مختل کند.
نصب شناور نامناسب یا تنظیم اشتباه سطح
فلوتر (شناور) اگر تنظیم نباشد:
- منبع بیش از حد پر شده و دائم سرریز می‌کند.
- اگر خیلی پایین تنظیم شود، مدار خشک می‌شود و پمپ یا دیگ آسیب می‌بیند.
نکته: همیشه سطح آب را بعد از گرم شدن کامل مدار تنظیم کنید، نه زمانی که سیستم سرد است.
استفاده از متریال نامناسب برای لوله کشی
- لوله پلاستیکی یا ضعیف در برابر حرارت، به خصوص در مسیرهای نزدیک به دیگ، پس از یک دوره کاری ترک می‌خورد.
- در مسیر رفت تا منبع انبساط، استفاده از لوله فلزی یا فولادی (یا پلی‌پروپیلن تقویت‌شده استاندارد) توصیه می‌شود.
